(Convention on Elimination of all Forms of Discrimination Against Women, CEDAW )
Kabul Tarihi: 18 Aralık 1979
Yürürlük Tarihi : 3 Eylül 1981
(Türkiye’nin Onaylama Tarihi : 11 Haziran 1985, 3232 sayılı K.)
Türkiye’de Yürürlük Tarihi: 19 Ocak 1986)
Bu Sözleşmeye taraf olan Devletler,
Birleşmiş Milletler Yasasının temel insan haklarına, insan onur ve değerine ve erkeklerle kadınların eşit haklara sahip olmaları gerektiğine inancı yeniden onayladıklarını kaydederek;
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin, insanlara karşı ayırımcılığın kabul edilemezliği ilkesini benimsediğini ve tüm insanların özgür doğduklarını ve eşit onur ve haklara sahip olduklarını ve bu Bildirgede böylece öne sürülen tüm hak ve özgürlüklerin cinsiyete dayalı olanlar dahil hiçbir ayırıma tabi kılınmaksızın herkes tarafından kullanılabileceğini kaydederek;
İnsan Hakları Sözleşmelerine Taraf Devletlerin, kadınlarla erkeklerin tüm ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve siyasi haklardan eşit olarak yararlanmalarını sağlamak yükümlülüğü bulunduğunukaydederek;
Birleşmiş Milletler ve ona bağlı uzman kuruluşların gözetiminde kabul edilmiş ve erkeklerle kadınların eşitliğini sağlamaya çalışan uluslararası sözleşmeleri göz önünde tutarak;
Ayrıca Birleşmiş Milletler ve ona bağlı uzman örgütlerin kabul ettikleri erkek ve kadınların haklarının eşitliğini sağlamayı amaçlayan kararlar bildiri ve önerileri de dikkate alarak;
Ancak, bu çeşitli belgelere rağmen kadınlara karşı ayırımcılığın hâlâ devam etmekte oluşundan endişe duyarak;
Kadınlara karşı ayırımcılığın, hak eşitliği ve insan şeref ve onuruna saygı ilkelerini ihlâl ettiğini, kadınların erkeklerle eşit olarak ülkelerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamına katılmalarını engellediğini, toplumun ve ailenin refahının artmasına engel oluşturduğunu ve kadınların ülkeleri ve insanlık hizmetinde kullanabilecekleri olanaklarını geliştirmelerini zorlaştıracağını kaydederek;
Yoksulluk durumlarında kadınların yiyecek, sağlık, eğitim, öğretim ve iş bulma ve sair ihtiyaçlarının karşılanması bakımından en az olanağa sahip olduklarından endişe duyarak;
Eşitlik ve adalete dayalı yeni uluslararası ekonomik düzenin kurulmasının, kadınlarla erkekler arasındaki eşitliği sağlamak için önemli bir aşama oluşturacağına inanarak;
Apartheid’in, ırkçılığın her şeklinin, ırk ayırımının, sömürgeciliğin, saldırganlığın, yabancı devlet işgal ve egemenliğinin ve ülkelerin iç işlerine karışmanın ortadan kaldırılmasının, erkeklerle kadınların eşit haklardan yararlanmaları için gerekli olduğunu önemle vurgulayarak;
Uluslararası barış ve güvenliğin kuvvetlendirilmesinin, uluslararası gerilimin azaltılmasının, sosyal ve ekonomik sistemlerine bakılmaksızın bütün ülkeler arasında karşılıklı işbirliğinin, genel ve tam silâhsızlanmanın ve özellikle sıkı ve etkili bir uluslararası denetim altında nükleer silâhsızlanmanın, ülkeler arasındaki ilişkilerde, adalet, eşitlik ve karşılıklı yarar ilkelerinin kabulünün ve yabancı ve sömürge yönetimi veya yabancı işgali altında bulunan yerlerdeki halkların kendi kaderlerini belirleme ve bağımsızlık elde etme hakları kadar ulusal egemenlik ve toprak bütünlüklerine saygının gerçekleşmesinin, sosyal gelişme ve kalkınmaya ve bunun bir sonucu olarak da, erkeklerle kadınlar arasında tam bir eşitliğin elde edilmesine katkıda bulunacağını kabul ederek;
Bir ülkenin tam ve eksiksiz kalkınmasının, dünyada refahın ve barışın elde edilmesinin, kadınların erkeklerle eşit koşullarda her alanda azami katkılarını gerektirdiğine inanarak;
Kadınların ailenin refahına ve toplumun kalkınmasına yaptıkları büyük katkının henüz tam olarak algılanmadığını, analığın sosyal önemini ve ana ve babanın aile içinde ve çocukların büyütülmesindeki rollerini göz önünde bulundurarak ve kadınların nesillerin üremesindeki önemli rolünün aile içinde ayırıma neden olmaması gerektiğini, nitekim çocukların yetiştirilmelerinin kadın ve erkek ile toplumun tamamının sorumluluk paylaşmaları gerektirdiğini unutmayarak;
Erkeklerle kadınlar arasında tam bir eşitliğin gerçekleşmesi için, kadınlarla erkeklerin toplumdaki geleneksel rollerinde bir değişiklik gereğinin bilincine vararak;
Kadınlara Karşı Ayırımcılığın Ortadan Kaldırılması Bildirgesinde yer alan ilkeleri uygulamaya ve bu amaçla ayırımcılığın her tür ve görüntüsünün ortadan kaldırılması için gerekli önlemleri almaya kararlı olarak,
Aşağıdaki hususlarda anlaşmışlardır:
BÖLÜM I
Madde 1.
İşbu Sözleşmeye göre, “kadınlara karşı ayırım” deyimi, kadınların medeni durumlarına bakılmaksızın ve kadın ile erkek eşitliğine dayalı olarak politik, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve diğer alanlardaki insan haklarının ve temel özgürlüklerinin tanınmasını, kullanılmasını ve bunlardan yararlanılmasını engelleyen veya ortadan kaldıran veya bunu amaçlayan ve cinsiyete bağlı olarak yapılan herhangi bir ayırım, dışlama veya sınırlama anlamına gelecektir.
Madde 2.
Taraf Devletler, kadınlara karşı her türlü ayırımı kınar, tüm uygun yollardan yararlanarak ve gecikmeksizin kadınlara karşı ayırımı ortadan kaldırıcı bir politika izlemeyi kabul eder ve bu amaçla aşağıdaki hususları taahhüt ederler:
a- Kadın-erkek eşitliği ilkesini kendi ulusal anayasalarına ve diğer ilgili yasalara, henüz girmemişse dahil etmeyi ve yasalar ile ve diğer uygun yollarla bu ilkenin uygulanmasını sağlamayı,
b- Kadınlara karşı her türlü ayırımı yasaklayan ve gerekli yerlerde yaptırımları da kapsayan yasal ve diğer uygun önlemleri kabul etmeyi,
c- Kadın haklarının erkeklerle eşit olarak yasal açıdan korunmasını ve yetkili ulusal mahkemeler ve diğer kamu kuruluşları aracılığıyla kadınların her türlü ayırıma karşı etkin korunmalarını sağlamayı,
d- Kadınlara karşı herhangi bir ayırımcı hareket yapılmasından veya uygulanmasından kaçınmayı ve kamu yetkilileri ile kuruluşlarının bu yükümlülüğe uyumlu olarak hareket etmelerini sağlamayı,
e- Herhangi bir kişi, kuruluş veya teşebbüsün kadınlara karşı ayırım yapmasını önlemek için bütün uygun önlemleri almayı,
f- Kadınlara karşı ayırımcılık oluşturan mevcut yasa, yönetmelik, âdet ve uygulamaları, değiştirmek veya feshetmek için yasal düzenlemeler de dahil gerekli bütün uygun önlemleri almayı,
g- Kadınlara karşı ayırımcılık oluşturan bütün ulusal cezaî hükümleri kaldırmayı.
Madde 3.
Taraf Devletler, özellikle politik, sosyal, ekonomik ve kültürel sahalarda olmak üzere bütün alanlarda kadının tam gelişmesini ve ilerlemesini sağlamak, erkeklerle eşit olarak insan hakları ve temel özgürlüklerinden yararlanmalarını ve bu hakları kullanmalarını garanti etmek amacıyla, yasal düzenleme dahil bütün uygun önlemleri alacaklardır.
Madde 4.
- Kadın-erkek eşitliğini olgusal olarak (de facto) sağlamak ve hızlandırmak için taraf devletlerce alınacak geçici ve özel önlemler, işbu Sözleşmede belirtilen cinsten bir ayırım olarak düşünülmeyecek ve hiçbir şekilde eşitsizlik veya farklı standartların korunması sonucunu doğurmayacaktır. Fırsat ve uygulamada eşitlik hedeflerine ulaşıldığı zaman bu önlemlere son verilecektir.
- Anneliğin korunması amacıyla işbu Sözleşmede belirtilenler dahil, Taraf Devletlerce alınacak özel önlemler, ayırımcı olarak nitelendirilmeyecektir.
Madde 5.
Taraf Devletler aşağıdaki bütün uygun önlemleri alacaklardır :
a- Her iki cinsten birinin aşağılığı veya üstünlüğü fikrine veya kadın ile erkeğin kalıplaşmış rollerine dayalı önyargıların, geleneksel ve diğer bütün uygulamaların ortadan kaldırılmasını sağlamak amacıyla kadın ve erkeklerin sosyal ve kültürel davranış kalıplarını değiştirmek,
b- Anneliğin toplumsal bir işlev olarak anlaşılmasını ve çocukların yetiştirilmesi ve gelişiminde kadın ve erkeğin ortak sorumluluğunun tanınmasını öngören ve her durumda çocukların yararlarını her şeyden önce gözeten anlayışa dayanan bir aile eğitimini sağlamak,
Madde 6.
Taraf Devletler, kadın ticareti ve fahişeliğin istismarının her şekliyle önlenmesi için yasama dahil gerekli bütün önlemleri alacaklardır.
BÖLÜM II
Madde 7.
Taraf Devletler, ülkenin siyasal ve kamusal yaşamında, kadınlara karşı ayırımı önlemek için tüm önlemleri alacaklar ve özellikle kadınlara erkeklerle eşit şartlarla aşağıdaki hakları sağlayacaklardır :
a- Bütün seçimlerde ve halk oylamalarında oy kullanmak ve halk tarafından seçilen organlara seçilebilmek,
b- Hükümet politikasının hazırlanmasına ve uygulanmasına katılmak, kamu görevinde bulunabilmek ve hükümetin her kademesinde kamu görevleri üstlenmek,
c- Ülkenin kamusal ve siyasal yaşamı ile ilgili hükümet dışı kuruluşlara ve derneklere katılmak.
Madde 8.
Taraf Devletler, kadınlara, erkeklerle eşit koşullarda ve hiçbir ayırım gözetmeksizin, hükümetlerini uluslararası düzeyde temsil etmek ve uluslararası kuruluşların etkinliklerine katılmak fırsatını sağlamak için gerekli bütün önlemleri alacaklardır.
Madde 9.
1.Taraf Devletler, uyrukluğun kazanılmasında, değiştirilmesinde veya korunmasında kadınlara erkekler ile eşit haklar tanıyacaklar ve özellikle bir yabancıyla evlenmenin veya evlilik sırasında kocanın uyrukluğunu değiştirmesinin, kadının da otomatik olarak uyrukluk değiştirmesine, uyruksuz kalmasına veya kocanın uyruğunu zorla almasına yol açmamasını sağlayacaklardır.
2.Taraf Devletler, çocukların tâbiiyeti konusunda kadınlara erkeklerle eşit haklar sağlayacaklardır.
BÖLÜM III
Madde 10.
Taraf Devletler, özellikle aşağıdaki konularda kadın-erkek eşitliği esasına dayanarak eğitimde erkeklerle eşit hakka sahip olmalarını sağlamak için kadınlara karşı ayırımı önleyen bütün uygun önlemleri alacaklardır :
a- Meslek ve sanat yönlendirilmesinde kırsal ve kentsel alanlarda bütün dallardaki eğitim kurumlarına girişte ve diploma almada okul öncesi, genel, teknik, mesleki ve yüksek teknik eğitimde ve her çeşit mesleki eğitimde eşit koşulların sağlanması,
b- Kadınların erkeklerle aynı ders programlarından yararlanmaları, aynı sınavlara katılmaları, aynı düzeyde nitelikleri olan eğitim görevlilerine, okul, bina, araç ve gereçlere sahip olmaları,
c- Kadın ve erkeğin rolleriyle ilgili kalıplaşmış kavramların eğitimin her şeklinden ve düzeyinden kaldırılması ve bu amaca ulaşılması için eğitim birliğinin ve diğer eğitim şekillerinin teşvik edilmesi, özellikle ders kitaplarının ve okul programlarının yeniden gözden geçirilmesi ve eğitim metodlarının bu amaca göre düzenlenmesi,
d- Burs ve diğer eğitim yardımlarından faydalanmaları için kadınlara erkeklerle eşit fırsatların tanınması,
e- Özellikle kadın ve erkekler arasında mevcut eğitim açığını en kısa zamanda kapatmaya yönelik yetişkin eğitimi ve işlevsel okuma-yazma öğretim programları dahil, sürekli eğitim programlarına katılabilmeleri için erkeklerle eşit fırsatların verilmesi,
f- Kız öğrencilerin okuldan ayrılma oranlarının düşürülmesi ve okuldan erken ayrılan kız ve kadınlar için eğitim programları düzenlenmesi,
g- Spor ve beden eğitimi etkinliklerine etkin olarak katılmaları için erkeklerle eşit fırsatlar tanınması,
h- Kadınların ailelerinin sağlık ve refahını sağlamaya yardım edecek, aile plânlaması bilgisi dahil özel eğitici bilgiyi edinmeleri.
Madde 11.
- Taraf Devletler, çalışma alanında kadınlara karşı ayırımı önlemek ve kadın-erkek eşitliği temeline dayanarak eşit haklar sağlamak için, özellikle aşağıda belirtilen konularda bütün uygun önlemleri alacaklardır :
a- Bütün insanların vazgeçilmez hakkı olan çalışma hakkı,
b- Çalışma alanında eşit seçim kıstasları uygulanması da dahil, erkeklerle eşit çalışma olanaklarına sahip olma hakkı,
c- Özgürce meslek ve iş seçme hakkı, terfi, iş güvenliği, hizmetin tüm koşul ve avantajlarından faydalanma hakkı, çıraklık, ileri mesleki eğitim ve bilgi yenileme eğitimi dahil mesleki eğitim ve mükerrer eğitim görme hakkı,
d- Sosyal yardımlar dahil eşit ücret hakkı, eşdeğerdeki işte ve işin cinsinin değerlendirilmesinde eşit işlem görme hakkı,
e- Ücretli izinle birlikte, özellikle emeklilik, işsizlik, hastalık, sakatlık ve yaşlılık ve diğer çalışamama hallerinde sosyal güvenlik hakkı,
f- Güvenli koşullar içinde çalışma hakkı ve sağlığın ve bu arada doğurganlığın korunması hakkı.
2. Evlilik ve analık sebebiyle kadınlara karşı olan ayırımı önlemek ve etkin çalışma hakkını sağlamak amacıyla, Taraf Devletler uygun önlemleri alacaklardır.
a- Hamilelik ve analık izni sebebiyle veya evliliğe bağlı olarak işten çıkarma ayırımını yasaklamak, bu ayırımı yapanları cezalandırmak,
b- Önceki iş, kıdem ve sosyal haklar kaybedilmeksizin, ücretli olarak analık izni veya benzeri sosyal içerikli tazminatlar vermek,
c- Özellikle çocuk bakımevleri ağının kurulması ve geliştirilmesi yoluyla anne ve babanın aile yükümlülüklerini, görev sorumlulukları ve kamu yaşamına katılma ile birleştirmeyi mümkün kılan destekleyici sosyal hizmetlerin sağlanmasını teşvik etmek,
d- Hamilelik süresince zararlı olduğu kanıtlanan işlerde kadınlara özel koruma sağlamak.
3. Bu maddede yer alan konulara ilişkin koruyucu yasalar bilimsel ve teknik bilgi ışığı altında dönem dönem yeniden gözden geçirilecek ve gerekirse değiştirilecek, kaldırılacak veya uzatılacaktır.
Madde 12.
- Taraf Devletler, aile plânlaması dahil sağlık bakım hizmetlerinden kadın ve erkeğin eşit olarak yararlanması için, sağlık bakımında kadınlara karşı ayırımı ortadan kaldıran bütün önlemleri alacaklardır.
- Bu maddenin 1. paragrafında öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla Taraf Devletler kadına hamilelik, lohusalık ve doğum sonrası dönemde gerekli hizmetleri sağlayacaklar, hamilelik ve emzirme sırasında yeterli beslenme ile birlikte, gerektiğinde parasız hizmet vereceklerdir.
Madde 13.
Taraf Devletler kadınlara karşı ekonomik ve sosyal yaşamın diğer dallarında erkeklerle kadınların eşit olarak haklardan yararlanabilmelerini sağlayarak kadınlara karşı ayırımcılığın önlenmesi için gerekli önlemleri ve özellikle aşağıdaki önlemleri alacaklardır :
a- Aile zammı hakkı,
b- Banka kredisi, ipotek ve diğer mali krediler elde etme hakları,
c- Eğlence, spor ve kültürel hayatın tüm yönlerine katılma hakları.
Madde 14.
- Taraf Devletler, kırsal kesim kadınlarının karşılaştıkları özel sorunları ve ekonominin parasal olmayan sektöründeki çalışmaları dahil ailelerinin ekonomik bakımdan ayakta kalması için oynadıkları belirgin rolü göz önünde tutacak ve işbu Sözleşme hükümlerinin kırsal kesimdeki kadınlara uygulanmasını sağlamak için gerekli bütün önlemleri alacaklardır.
Taraf Devletler, kadın ve erkeklerin eşitliği ilkesine dayanarak, kırsal kalkınmaya katılmalarını ve bundan yararlanmalarını sağlamak için kırsal kesimdeki kadınlara karşı ayırımı ortadan kaldıran tüm uygun önlemleri alacaklar ve özellikle kırsal kesim kadınlarına aşağıdaki hakları sağlayacaklardır:
a- Her düzeydeki kalkınma plânlarının tartışılma ve uygulanmasına katılmak,
b- Aile plânlaması konusunda bilgi, danışma ve hizmetler de dahil olmak üzere yeterli sağlık hizmetlerinden yararlanmak,
c- Sosyal güvenlik programlarından doğrudan yararlanmak,
d- Teknik yeteneklerini geliştirmek amacıyla tüm toplumsal ve yaygın hizmetler ile birlikte işlevsel okuryazarlık dahil resmi ve gayri resmi eğitim ve öğretimin her türünden yararlanmak,
e- Ekonomik fırsatlardan kendi işinde çalışma veya tam istihdam yoluyla eşit olarak yararlanmak amacıyla kendi kendine yardım grupları ve kooperatifler oluşturmak,
f- Bütün toplumsal etkinliklere katılmak,
g- Toprak ve tarım reformunda ve bunun yanısıra yeniden iskân projelerinde eşit muamele ve tarımsal kredi ve borçlanma, pazarlama kolaylıkları ile uygun teknolojiden yararlanmak,
h- Özellikle konut, sağlık, elektrik ve su temini, ulaştırma ve haberleşme konularında yeterli yaşam standartlarından yararlanma haklarını sağlamak.
BÖLÜM IV
Madde 15.
- Taraf Devletler kadınlara, kanun önünde erkeklerle eşit haklar tanıyacaklardır.
2. Taraf Devletler medeni haklar bakımından kadınlara erkeklerinkine benzer hukuki ehliyet ve bu ehliyeti kullanmak için eşit fırsatlar tanıyacaklardır. Özellikle, kadınlara sözleşme yapmada ve mülk yönetiminde eşit haklar verecekler ve mahkemelerde davaların her aşamasında eşit muamele edeceklerdir.
3. Taraf Devletler, kadınların hukuki ehliyetlerini kısıtlamaya yönelik hukuki sonuç doğuran her çeşit sözleşmenin vesair özel işlemlerin tamamının geçersiz olduğunu kabul ederler.
4. Taraf Devletler, kadın ve erkeğe hukuki olarak ikametgâh seçme ve nakletmede eşit yasal hak tanıyacaklardır.
Madde 16.
- Taraf Devletler, kadınlara karşı evlilik ve aile ilişkileri konusunda ayırımı önlemek için gerekli bütün önlemleri alacaklar ve özellikle kadın-erkek eşitliği ilkesine dayanarak kadınlara aşağıdaki hakları sağlayacaklardır :
a- Evlenmede erkeklerle eşit hak,
b- Özgür olarak eş seçme ve özgürce kendi onayıyla evlenme hakkı,
c- Evlilik süresince ve evliliğin son bulmasında aynı hak ve sorumluluklar,
d- Medeni durumlarına bakılmaksızın, çocuklarla ilgili konularda ana ve babanın eşit hak ve sorumlulukları tanınacak, ancak her durumda çocukların yararı en ön plânda gözetilecektir.
e- Çocuk sayısına ve çocukların ne zaman dünyaya geleceklerine serbestçe ve sorumlulukla karar vermede ve bu hakları kullanabilmeleri için bilgi, eğitim ve diğer araçlardan yararlanmada eşit haklar.
f- Her durumda çocukların çıkarı en üst düzeyde tutularak ulusal yasalarda mevcut veli, vasi, kayyum olma ve evlât edinme veya benzeri kurumlarda eşit hak ve sorumluluklar.
g- Aile adı, meslek ve iş seçimi dahil karı ve koca için eşit kişisel haklar.
h- Ücret karşılığı olmaksızın veya bir bedel mukabilinde malın mülkiyeti, iktisabı, işletmesi, idaresi, yararlanılması ve elden çıkarılmasında eşlere de eşit haklar.
2. Çocuğun erken yaşta nişanlanması veya evlenmesinin hiçbir yasal etkisi olmayacak ve evlenme asgari yaşının belirlenmesi ve evlenmelerin resmi sicile kaydının zorunlu olması için yasa dahil gerekli tüm önlemler alınacaktır.
BÖLÜM V
Madde 17.
- İşbu Sözleşmenin uygulanmasındaki gelişmeleri gözden geçirmek amacıyla, Sözleşme yürürlüğe girdiği zaman 18, Sözleşmeye taraf 35 devletin onayı veya katılmasından sonra işbu Sözleşmenin kapsadığı konularda yüksek itibar ve ehliyete sahip 23 uzmandan oluşan, Kadınlara Karşı Ayırımın Ortadan Kaldırılması Komitesi (bundan böyle Komite diye anılacaktır) kurulacaktır. Uzmanlar, Taraf Devletlerce kendi vatandaşları arasından seçilecek ve kendi şahısları namına hareket edecekler, seçimlerde dengeli coğrafi dağılım ve belli başlı hukuki sistemlerle birlikte farklı uygarlıkların temsili de gözönüne alınacaktır.
2. Komite üyeleri Taraf Devletlerin aday listesinden gizli oy ile seçilecektir. Her Taraf Devlet kendi vatandaşlarından bir kişiyi aday gösterebilecektir.
3. İlk seçim işbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden altı ay sonra yapılacaktır. BM Genel Sekreteri seçimlerden en az üç ay önce Taraf Devletlere adaylarını iki ay içinde bildirmelerini isteyen bir mektup gönderecektir. Genel Sekreter, aday gösteren Taraf Devletleri de belirtmek suretiyle, adayların listesini alfabetik sıraya göre hazırlayacak ve Taraf Devletlere gönderecektir.
4. Komite üyelerinin seçimi, BM Genel Merkezinde, Genel Sekreter tarafından çağrılmış Taraf Devletler toplantısında yapılacaktır. Taraf Devletlerin üçte ikisinin (nisab) yetersayı oluşturacağı toplantıda, en fazla oy alanlar ile toplantıda hazır bulunan ve oy veren Taraf Devletler temsilcilerinin salt çoğunluğunun oylarını alan adaylar Komiteye seçileceklerdir.
5. Komite üyeleri 4 yıllık bir dönem için seçileceklerdir. Bununla beraber, ilk seçimde seçilen dokuz üyenin süresi ikinci senenin sonunda bitecek, dokuz üyenin isimleri ilk seçimden hemen sonra Komite Başkanı tarafından kura ile saptanacaktır.
6. Komitenin 5 ek üyesinin seçimi, 35. onay veya katılımından sonra bu maddenin 2, 3 ve 4. paragrafları hükümlerine göre yapılacaktır. Bu şekilde seçilen iki yedek üyenin görev süresi iki sene sonunda sona erecek ve bu iki üyenin ismi Komite Başkanı tarafından kura ile saptanacaktır.
7. Çeşitli nedenlerle boşalan yerlerin doldurulması için, uzmanının Komite’deki görev süresi sona eren Taraf Devlet kendi vatandaşları arasından, Komitenin onayına bağlı olmak üzere, başka bir uzmanı atar.
8. Komite üyeleri, BM Genel Kurulunun onayı ile ve Genel Kurulun, Komitenin sorumluluğunun önemini gözönünde tutarak kararlaştıracağı şartlar ve hükümlerle, Birleşmiş Milletlerden ücret alacaklardır.
9.Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, işbu Sözleşme uyarınca Komitenin görevlerini etkin bir şekilde yerine getirebilmesi için, gerekli personel ve kolaylıkları sağlayacaktır.
Madde 18.
- Taraf Devletler, işbu Sözleşme hükümlerine etkinlik kazandırmak ve kaydedilen ilerlemeleri belirtmek amacıyla aldıkları yasal, adli, idari ve diğer önlemler hakkındaki bir raporu,
a- Sözleşmenin, ilgili devlet bakımından yürürlüğe girmesini takiben bir yıl içinde,
b- Daha sonra, her dört yılda bir ve ileride de Komitenin talep ettiği zamanlarda, Komite tarafından incelemek üzere, BM Genel Sekreterine sunmayı taahhüt ederler. - Raporlarda, işbu Sözleşme yükümlülüklerinin gerçekleştirilmesini etkileyen unsurlar ve güçlükler belirtilebilir.
Madde 19.
- Komite kendi yöntem kurallarını saptayacaktır.
2. Komite, görevlilerini 2 yıllık bir süre için seçecektir.
MADDE 20.
- Komite işbu Sözleşmenin 18. maddesi uygun olarak taraf devletlerin ülke raporlarını incelemek üzere yılda bir kez olağan olarak toplanacaktır. (x)
2. Komite toplantıları Birleşmiş Milletler Merkezinde veya Komite tarafından uygun bulunan herhangi bir yerde yapılacaktır.
Madde 21.
1. Komite, Ekonomik ve Sosyal Konsey aracılığıyla etkinlikleri hakkında BM Genel Kuruluna yıllık raporlar sunacak ve Taraf Devletlerden sağlanan bilgiler ve raporların incelenmesine dayanarak önerilerde ve genel tavsiyelerde bulunabilecektir. Bu öneri ve genel tavsiyeler, Taraf Devletlerin olabilecek yorumlarıyla birlikte Komite raporuna dahil edilecektir.
2. Genel Sekreter Komite raporlarını Kadınların Statüsü Komisyonunun bilgisine sunacaktır.
Madde 22.
Uzman kuruluşlar, etkinlik alanlarına giren işbu Sözleşme hükümlerinin uygulanmasının görüşülmesi sırasında temsil edilme hakkına sahip olacaklardır. Komite, uzman kuruluşları, Sözleşmenin uygulanması hususunda, etkinlik alanlarına giren konularda raporlar sunmaya davet edebilir.
Madde 23.
İşbu Sözleşmedeki hiçbir husus kadın ve erkek eşitliğinin gerçekleşmesinde daha etkin olan
a- Taraf Devletin yasasındaki veya
b- O devlet için yürürlükte olan herhangi bir Uluslararası Sözleşme, antlaşma veya anlaşmadaki hükümleri etkilemeyecektir.
Madde 24.
Taraf Devletler işbu Sözleşme ile tanınan hakların tam olarak gerçekleştirilmesi için ulusal düzeyde gerekli bütün önlemleri almayı taahhüt ederler.
Madde 25.
- İşbu Sözleşme bütün Devletlerin imzasına açık olacaktır.
2. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri işbu Sözleşmenin depozitörü olarak tayin edilmiştir.
3. İşbu Sözleşme onaya bağlıdır. Onay belgeleri BM Genel Sekreterine tevdi edilecektir.
4. İşbu Sözleşme bütün Devletlerin katılmasına açıktır. Katılma belgesinin BM Genel Sekreterine tevdi edilmesiyle katılma gerçekleşecektir.
MADDE 26.
- İşbu Sözleşmenin değiştirilmesi önerisi Taraf Devletlerden biri tarafından herhangi bir zamanda Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine hitaben yazılı bir başvuru ile yapılabilir.
2. BM Genel Kurulu gerekli gördüğü takdirde böyle bir öneriyle ilgili olarak yapılacak işlem hakkında karar verecektir.
Madde 27.
- İşbu Sözleşme 20. onaylama veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine tevdi edilmesini izleyen 30 uncu gün yürürlüğe girecektir.
2. 20 nci onay veya katılma belgesinin tevdiinden sonra, işbu Sözleşmeyi onaylayan veya katılan her devlet için Sözleşme, kendi onay veya katılma belgesinin tevdiinden sonraki 30 uncu gün yürürlüğe girecektir.
Madde 28.
- BM Genel Sekreteri, onaylama veya katılma sırasında yapılan çekincelerin metinlerini alacak ve bütün Taraf Devletlere dağıtacaktır.
2. İşbu Sözleşmenin hedef ve amacına uymayan hiçbir çekinceye izin verilmeyecektir.
3. Çekinceler, BM Genel Sekreterine hitaben herhangi bir zamanda yapılacak duyuru ile geri alınabilir. Genel Sekreter bu duyurudan bütün Devletleri haberdar edecektir. Böyle bir duyuru alındığı tarihte geçerli olacaktır.
Madde 29.
- İki veya daha fazla Taraf Devlet arasında işbu Sözleşmenin yorum veya uygulamasından doğan ve müzakere ile çözümlenemeyen herhangi bir uyuşmazlık, birinin istemi ile hakem kuruluna götürülecektir. Taraflar tahkimname isteminden itibaren 6 ay içinde hakem kurulunun oluşum biçiminde anlaşmazlarsa, taraflardan herhangi biri uyuşmazlığı Uluslararası Adalet Divanına, Divan Statüsü uyarınca götürebilir.
2. Taraf Devletlerden her biri işbu Sözleşmenin imzalanması veya onayı sırasında veya katılma sırasında, kendisini bu maddenin birinci paragrafı ile bağlı saymadığını bildirebilir. Diğer Taraf Devletler, böyle bir çekince koymuş olan Taraf Devlet karşısında aynı paragrafla bağlı olmayacaktır.
3. Bu maddenin 2. paragrafına göre çekince koyan her Taraf Devlet, BM Genel Sekreterine ihbarda bulunarak her zaman çekincesini geri alabilir.
Madde 30.
Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinlerinin eşit derecede geçerli olduğu işbu Sözleşme Birleşmiş Milletler Genel Sekreterince muhafaza edilecektir.
(X) 26.8.1999 tarih ve 4451 sayılı “Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nde Yapılan Değişikliğin Onaylanmasının Uygun Bulunmasına Dair Kanun”la 20/1.madde yukarıda yazılı şekli almıştır. Daha önce yıllık olağan toplantılar iki hafta ile sınırlı idi. (RG. 29.8.1999, S. 23801).
KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN ÖNLENMESİ SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN
İHTİYARİ (OPTIONAL) PROTOKOL
Kabul Tarihi: 6 Ekim 1999
Yürürlük Tarihi: 22.12.2000
(Türkiye’nin Kabul Tarihi : 30 Temmuz 2002
Türkiye’de Yürürlük Tarihi: 29 Ocak 2003)
Madde 1.
İşbu Protokole taraf devlet (taraf devlet) Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi’nin (Komite) 2. maddeye uygun olarak yapılacak başvuruları kabul ve inceleme yetkisini tanır.
Madde 2.
Başvurular, taraf devletin yargılama yetkisi altında bulunan ve Sözleşmede yer alan haklarının ihlâl edildiğini iddia eden bireyler veya bireylerden oluşan gruplar tarafından ya da bunlar adına yapılabilir. Başvurunun bireyler veya bireylerden oluşan gruplar adına yapıldığı durumlarda, birey ve bireylerden oluşan grupların rızası alınmış olmalıdır. Birey ve bireylerden oluşan gruplar adına yapılan başvurularda, başvuruyu yapanın haklı sebebi olmadıkça, ilgililerin rızasının alınmış olması gerekir.
Madde 3.
Başvurular kimin tarafından yapıldığı belirtilerek yazılı olarak yapılacaktır. Komite, Sözleşmeye taraf olup da bu Protokole taraf olmayan bir devleti ilgilendiren başvuruları kabul etmeyecektir.
Madde 4.
1) Komite, iç hukuk yollarının makul olmayan sürede uzadığı ve etkili sonuç verme ihtimalinin olmadığı durumlar dışında, iç hukuk yolları tüketilmeden yapılan başvuruları değerlendirmez.
2) Komite aşağıda belirtilen hallerde, başvurunun kabul edilmeyeceğini bildirir:
- a) Aynı başvurunun, daha önce Komite tarafından veya başka bir uluslararası araştırma veya uzlaşma prosedürü çerçevesinde incelenmiş veya incelenmekte olması;
- b) Başvurunun Sözleşme hükümlerine aykırı olması;
- c) Başvurunun belirgin biçimde doğru temellere dayandırılmamış veya yeterli dayanaktan yoksun olması;
- d) Başvuruda bulunma hakkının kötüye kullanılması;
- e) Başvuru konusu olan olguların işbu Protokol’un ilgili taraf devlet açısından yürürlüğe girmesinden önce (yürürlük tarihinden sonra da sürmekte olan olgular dışında) gerçekleştirilmiş olması.
Madde 5.
1) Başvurunun alınmasından sonra ve esasa ilişkin incelemenin sonuçlanmasından önce, Komite taraf devletten, iddiaya konu olan ihlâlin mağdur ya da mağdurlarının giderilmesi mümkün olmayan zararlar görmesini önlemek için gerekli geçici önlemleri gecikmeksizin almasını isteyebilir.
2) Komitenin bu maddenin birinci fıkrasındaki takdir yetkisini kullanması, başvurunun kabul edilebilirliği ya da esası ile ilgili karar verildiği anlamına gelmez.
Madde 6.
1) Başvurunun ilgili taraf devlete atıfta bulunmaksızın Komite tarafından kabul edilemez bulunması hali dışında ve birey ya da bireylerden oluşan grupların kimliklerinin sözkonusu taraf devlete açıklanmasına rıza göstermeleri durumunda Komite işbu Protokol çerçevesinde yapılan başvuruları “gizlidir” kaydıyla ilgili taraf devletin dikkatine sunar.
2) İlgili taraf devlet sözkonusu başvuru hakkında açıklamaları ve beyanları, varsa almış olduğu iyileştirici önlemleri de belirtmek suretiyle altı ay içinde yazılı olarak Komiteye bildirir.
Madde 7.
1) İşbu Protokol çerçevesinde yapılan başvurular, konuya ilişkin bilgilerin ilgili taraflara ulaştırılmış olması koşuluyla, bireyler veya bireylerden oluşan gruplar tarafından veya onlar adına sağlanan bilgiler ile ilgili taraf devletin verdiği tüm bilgiler ışığında Komite tarafından incelenir.
2) Komite, işbu Protokole uygun olarak yapılan başvurulara dair incelemesini kapalı oturum usulü ile yapar.
3) Başvurunun incelenmesini takiben, Komite başvuruya ilişkin görüşleri ve öngörülmüş ise önerilerini ilgili taraflara iletir.
4) Komite’nin görüş ve varsa önerileri ilgili taraf devlet tarafından değerlendirilir; konu hakkındaki bilgileri ve Komite’nin görüş ve önerileri doğrultusunda alınan önlemleri içeren yazılı bir cevap altı ay içinde Komite’ye sunulur.
5) Komite, uygun görürse taraf devleti, Komite’nin görüş ve önerileri doğrultusunda alınan önlemler hakkında – Sözleşme’nin 18. maddesi çerçevesinde hazırlanan raporlar da dahil olmak üzere- daha fazla bilgi sunmaya davet edebilir.
Madde 8.
1) Taraf devletin Sözleşme’de yer alan hakları ciddi ve sistematik biçimde ihlâl ettiği yolunda güvenilir bir bilgi aldığında Komite, taraf devleti bu bilgiye ilişkin incelemede işbirliği yapmaya ve konuyla ilgili görüşlerini sunmaya davet eder.
2) Komite, ilgili taraf devletçe sunulmuş olan her türlü görüşü ve Komitece sahip olunan diğer güvenilir bilgileri göz önünde bulundurarak, Komite üyelerinden birini ya da birkaçını araştırma yapmak ve acil rapor hazırlamakla görevlendirebilir. Gereken hallerde ve taraf devletin rızasıyla sözkonusu araştırma ülkeye yapılacak bir ziyareti de içerebilir.
3) Araştırma bulgularının incelenmesinden sonra, Komite bu bulguları ve varsa görüş ve önerilerini taraf devlete gönderir.
4) İlgili taraf devlet, Komite’nin gönderdiği bulgu, görüş ve önerilerin alınmasından itibaren altı ay içinde kendi görüşlerini Komite’ye bildirir.
5) Araştırma gizlilikle ve her aşamasında ilgili taraf devletin işbirliğiyle yürütülür.
Madde 9.
1) Komite, ilgili taraf devlete Protokolun 8. maddesi uyarınca yürütülen araştırmaya ilişkin olarak, alınan önlemlerin ayrıntılarını Sözleşmenin 18. maddesine göre hazırlanan rapora eklemeye davet edebilir.
2) Komite gerektiğinde 8. maddenin 4. bendinde öngörülen altı aylık sürenin bitiminde, araştırmaya ilişkin olarak alınan önlemler hakkında bilgi vermesi için taraf devlete çağrıda bulunabilir.
Madde 10.
1) Taraf devletler işbu Protokolün imzası, onaylanması ya da Protokole katılma aşamalarında Komitenin 8. ve 9. maddeler ile düzenlenen yetkisinin tanınmadığını beyan edebilirler.
2) Bu maddenin 1. bendi uyarınca beyanda bulunan taraf devletler bu beyanlarını Genel Sekretere bildirimde bulunarak her zaman kaldırabilirler.
Madde 11.
Taraf devletler, yargılama yetkileri altında bulunan bireylerin işbu Protokol uyarınca yaptıkları başvurularından ötürü tehdit veya kötü muameleye maruz kalmamalarını sağlayacak bütün önlemleri alırlar.
Madde 12.
Komite, Sözleşmenin 21. maddesi uyarınca hazırlayacağı yıllık rapora işbu Protokol kapsamında gerçekleştirdiği faaliyetlerinin bir özetini ekler.
Madde 13.
Taraf devletler, Sözleşme ve Protokolün tanıtımını ve yaygın bir şekilde bilinmesini sağlamayı, Komite görüş ve önerileri hakkında bilgi edinmeyi özellikle taraf devleti doğrudan ilgilendiren konularda bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmayı taahhüt ederler.
Madde 14.
Komite, kendisine işbu Protokol çerçevesinde verilen görevleri yerine getirirken uyacağı usul kurallarını kendi belirler.
Madde 15.
1) İşbu Protokol, Sözleşmeyi imzalamış, onaylamış ve Sözleşmeye katılmış devletlerin imzasına açıktır.
2) İşbu Protokol, Sözleşmeyi onaylamış veya sözleşmeye katılmış devletlerin onayına açıktır. Onay belgeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne verilir.
3) İşbu Protokol, Sözleşmeyi onaylamış veya katılmış devletlerin katılımına açıktır.
4) Katılmalar, katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne verilmesinden itibaren yürürlük kazanır.
Madde 16.
1) İşbu Protokol onuncu onay veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne verilmesinden itibaren üç ay sonra yürürlüğe girer.
2) Onay veya katılma belgesinin verilmesinden sonra Protokolü onaylayan her devlet için işbu Protokol, devletin kendi onay veya katılma belgesinin Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne verilmesinden itibaren üç ay sonra yürürlüğe girer.
Madde 17.
İşbu Protokole çekince konulamaz.
Madde 18.
1) İşbu Protokole taraf olan her devlet, Protokolde değişiklik yapılması yolunda teklifte bulunabilir ve bunu Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne iletebilir. Genel Sekreter, değişiklik önerilerini işbu Protokole taraf diğer devletlere iletir. Genel Sekreter, taraf devletlerden, bu önerilerin incelenmesi ve oylanması amacıyla bir konferans düzenlemesini destekleyip desteklemediklerini bildirmelerini isteyebilir. Taraf devletlerden en az üçte birinin böyle bir konferansın düzenlenmesini uygun görmeleri halinde, Genel Sekreter Birleşmiş Milletler gözetiminde bir konferans düzenler. Konferansa katılan ve oylamada bulunan taraf devletlerin oy çokluğuyla kabul edilen bir değişiklik Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun onayına sunulur.
2) Protokolde yapılan değişiklikler, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından onaylandıktan ve bu Protokole taraf devletlerinin üçte ikisi tarafından kendi anayasal usullerine uygun olarak kabul edildikten sonra yürürlüğe girer.
3) Protokolde yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiklerinde, değişiklikleri kabul eden devletleri bağlar, diğer taraf devletler işbu Protokolün değişiklikten önceki hükümleriyle veya daha önce kabul ettikleri değişiklik hükümleriyle bağlı kalmaya devam ederler.
Madde 19.
1) Bir taraf devlet her zaman Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne yapacağı yazılı bildirimle işbu Protokolden çekildiğini bildirebilir. Çekilme bildirimi, bu bildirimin Genel Sekreter tarafından alınmasından itibaren altı ay sonra yürürlüğe girer.
2) Protokolden çekilme, bildirimin yürürlüğe girmesinden önce, işbu Protokolün 2. maddesine göre yapılan başvuruların incelenmesini ve 8. madde kapsamındaki araştırmaların sürdürülmesini engellemez.
Madde 20.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aşağıdaki hususlarda tüm devletleri bilgilendirir:
a) Protokol uyarınca gerçekleştirilen imzalar, onaylar ve katılmalar,
b) Bu Protokolün ve değişikliklerin 18. maddeye göre yürürlüğe girme tarihleri,
c) 19. maddeye göre Protokolden çekilme bildirimleri.
Madde 21.
1) İşbu Protokolün eşit derecede orijinal olan Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri Birleşmiş Milletler arşivinde saklanır.
2) Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri işbu Protokolün onaylı örneğini Sözleşmenin 25. maddesinde belirtilen devletlere iletir.
